“ยิ่งคุณมองภาพนี้นานเท่าไหร่ คำถามยิ่งมีมากขึ้นเท่านั้น” Casey Lesser ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปะและบรรณาธิการเว็บไซด์ Artsy กล่าวถึงความน่าสนใจของ Las Meninas ภาพวาดโดย Diego Velázquez ศิลปินประจำราชสำนักสเปนในยุคพระเจ้าฟิลลิปส์ที่ 4
Diego ทำงานให้ราชสำนักมานานร่วมสามสิบปี เขาเป็นศิลปินคนโปรดที่ได้รับเกียรติให้วาดภาพมากมาย รวมไปถึงภาพเหมือนของพระเจ้าฟิลลิปส์ที่ 4 ในช่วงวัยต่างๆ แต่ภาพที่มีชื่อเสียงและถูกจดจำมากที่สุด คือภาพของเจ้าหญิงมากาเร็ต เทเรซ่า พระธิดาองค์เดียวของพระเจ้าฟิลิปส์กับพระนางมารีอาน่า แห่งออสเตรีย เชื่อกันว่าภาพนี้ถูกวาดในปี 1656 ในสตูดิโอส่วนตัวของเขาที่พระราชวัง Royal Alcázar กรุงมาดริด
ในภาพ เจ้าหญิงมากาเร็ตล้อมรอบไปด้วยกลุ่มคนในราชสำนัก สิ่งแรกที่เรามอง อาจเป็นเด็กหญิงตัวน้อยผมสีทองในชุดสีสว่าง ตามด้วยภาพสะท้อนในกระจกด้านหลังที่ฉายภาพเงาบุคคลสำคัญที่สุดทั้งสอง – พระบิดาและพระมารดาของเจ้าหญิง ที่น่าสนใจอีกอย่าง คือบุคคลครึ่งหนึ่งของภาพ กำลังจ้องมองมาที่เราในขณะที่บุคคลอีกครึ่งหันไปในทิศทางอื่นพอดี ความจริงข้อนี้ทำให้ภาพวาดของศิลปินดูมีมิติแห่งห่วงเวลา คล้ายกับว่าเหตุการณ์ในภาพถูกหยุดไว้ในช่วงเสี้ยววินาที
บุคคลทั้ง 10 ในภาพ (ถ้าไม่นับรวมเจ้าหญิง) สามารถจับกลุ่มชายหญิงได้ 5 คู่พอดี คู่แรกคือตัวตลกหลวงกับคนแคระหญิง ต่อมาคือแม่ชี ที่กำลังพูดคุยกับนายทหารในชุดสีดำ ตามด้วยคู่ของนางกำนัลกับนายทหารชุดดำทางด้านหลัง ขยับมาทางซ้ายเราจะพบเงาสะท้อนของกษัตริย์และราชินีแห่งสเปนบนกระจก จบด้วยภาพของนางกำนัลที่กำลังยื่นแก้วน้ำให้เจ้าหญิงกับตัวศิลปินเอง
ภาพวาดถูกแบ่งเป็นสองระนาบ คือตัวละครที่อยู่ด้านหน้า (เจ้าหญิง นางกำนัลทั้งสอง คนแคระและตัวตลก) กับตัวละครที่อยู่ด้านหลัง (ศิลปิน พระราชาและราชินีแห่งสเปน นายทหารชุดดำหลังประตู และคู่ของแม่ชีกับนายทหารอีกคน) ด้านบนของภาพวาด ยังซ่อนภาพวาดอีกสองภาพที่อาจมองได้ยากแต่เป็นงานของศิลปินคนโปรดที่ Diego ให้ความชื่นชม หนึ่งในนั้นคือ Minerva and Arachne – ตำนานอารัคเน สาวทอผ้าท้าประลองเทพีอาธีนา อีกภาพคือ Marsyas and Apollo – มาร์ไซยาสประลองขลุ่ยกับเทพอพอลโล ภาพวาดทั้งสองเป็นของ Peter Paul Rubens และต่างเล่าเรื่องเดียวกันคือความโอหังของมนุษย์ที่กล้าท้าทายเทพเจ้า ซึ่งแม้ว่าทั้งสองจะมีฝีมือดีเป็นที่ประจักษ์แต่ความกล้าของพวกเขากลับจบลงด้วยการลงทัณฑ์จากเทพ
การเลือภาพวาดทั้งสองนี้ยังแฝงนัยสำคัญทางประวัติศาสตร์ ในยุคของ Diego ศิลปินยังไม่ได้รับการยอมรับในฐานะสูงส่งแบบนักกวีหรือนักดนตรี งานศิลปะยังมีความเชื่อมโยงกับเทพเจ้า และเป็นข้อถกเถียงว่าความสามารถของศิลปินเป็นพระพรของพระผู้เป็นเจ้าหรือการฝึกฝนจนเชี่ยวชาญของมนุษย์ปุถุชน
ที่น่าสนใจมากกว่า คือเงาสะท้อนของกษัตริย์และราชินีที่ไม่ได้มองไปยังลูกสาว หรือมองตรงมาที่ผู้ชมงานศิลปะอย่างที่เข้าใจ ในความเป็นจริงแล้วทิศทางของสายตา จองไปที่ผืนผ้าใบซึ่ง Diego กำลังวาดอยู่ “ดูสิว่างานศิลปะมีพลังมากแค่ไหน แม้แต่เจ้าเหนือหัวผู้ยิ่งใหญ่ก็ยังจ้องมองมายังผืนผ้าใบของศิลปิน” ภาพของ Diego อาจกำลังส่งผ่านข้อความนี้ให้คนรุ่นหลัง
Diego เป็นศิลปินที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดคนหนึ่งของยุค เขาได้รับบรรดาศักดิ์อัศวินในปี 1659 ตรากางเขนแดงบนอกเสื้อ (red cross of Santiago) คือสัญลักษณ์ของอัศวินที่อาจถูกเติมขึ้นภายหลัง (เพราะสันนิษฐานว่าภาพนี้วาดในปี 1656 และอายุของเจ้าหญิงในภาพก็ตรงกันพอดี)
ภาพวาดนี้ถูกประดับในห้องทำงานของพระเจ้าฟิลลิปส์ที่ 4 กระทั่งพระองค์สวรรคตไปในปี 1665
มีข้อสันนิษฐานว่าเหตุการณ์ในภาพ อาจเกิดระหว่างเจ้าหญิงมากาเร็ตกำลังเตรียมตัวเป็นแบบวาด โดยมีพระบิดาและพระมารดาเดินมาส่งจึงปรากฎเงาของทั้งสองพระองค์บนกระจกในทิศตรงกันข้าม บ้างก็ว่าเหตุการณ์อาจกลับกัน เจ้าหญิงยืนเป็นแบบอยู่ก่อน ตอนพระบิดาและพระมารดาตามมาดู เป็นที่รู้กันว่าพระเจ้าฟิลลิปส์โปรดเสด็จสตูดิโอของ Diego เพื่อชื่นชมงานของศิลปิน
อย่างไรก็ดี ผู้ศึกษาศิลปะสมัยหลังให้ความเห็นว่าเหตุการณ์ในภาพวาด น่าจะเป็นจินตนาการมากกว่าความจริง Diego ผู้ใช้ชีวิตหลายสิบปีในวัง เก็บเอาความทรงจำชิ้นเล็กชิ้นน้อยที่ผ่านสายตาขณะทำงานมาปะติดปะต่อและออกแบบเป็นเรื่องราวที่ลงตัวอย่างน่าทึ่ง
ไม่ว่าเรื่องราวข้างหลังภาพเป็นอย่างไร ปฎิเสธไม่ได้ว่าภาพของ Diego ยังคงร่ายมนต์ต่อผู้พบเห็น เช่นเดียวกับที่เคยทำมาตลอด 300 ปี
รายชื่อบุคคลในภาพ (จากขวาไปซ้าย จากหน้าไปหลัง)
ตัวตลกหลวง – Nicolás Pertusato (or Nicolasito)
คนแคระหญิง – Maribárbola
นางกำนัลที่กำลังย่อตัว – Doña Isabel de Velasco
เจ้าหญิงมากาเร็ต เทเรซา – Infanta Margaret Theresa of Spain
นางกำนัลถือแก้วน้ำ – Doña María Augustina Sarmentio
ศิลปิน – Diego Velázquez
เงาในกระจก – Philip IV of Spain and Mariana of Austria
ทหารหลังบานประตู – José Nieto Velázquez
แม่ชี – Doña Marcela de Ulloa
ทหารชุดดำข้างแม่ชี – Unidentified guard.
References:
Centuries Later, People Still Don’t Know What to Make of “Las Meninas”
